Til minningar um Yrsu, ættmóður mína í 47. lið, drottningu ýmist Svía eða Dana á sjöttu öld.

Ótrúlegar mega teljast sögurnar um bæði hetjurnar og mannleysurnar í lífi hennar. Frásagnir um það sem þessir menn gerðu eru til í ótal útgáfum en saga Yrsu er alls staðar eins. Hún er ein fárra kvenna frá þessum tímum sem enn er þekkt með nafni.

Kannski ekki furða... eins og örlög hennar voru sérkennileg.

1

Frásögn Eyglóar

Það kemur fyrir þegar dimmt er að nóttu og svo hljótt að aðeins heyrist daufur ymur golunnar í rifum veggjanna og skyndilega bætist við ókunnugt hljóð... að ég minnist þess þegar ég sá Yrsu fyrst.

Þá var einmitt slík nótt.

Einkennileg ógæfunótt, hugsaði ég þá. Ég vissi ekki af hverju ég fékk þá tilfinningu, allt var svo hljótt. Líklega hafði kveinið í vindinum þessi áhrif.

Ég var þá ellefu vetra og bjó ásamt foreldrum mínum og yngri systkinum í kofaræksni skammt frá saxnesku konungshöllinni Haithabu, hættulega nálægt Dönunum sem reyndu hvað eftir annað að ná henni aftur á sitt vald.

Það var ekki sanngjarnt að við byggjum svona illa. Pabbi hafði verið mikilsvirtur maður á eynni sem við komum frá. Þannig var að við höfðum hýst strokumann að sunnan og hann var hjá okkur í heilt ár á eynni þegar ég var miklu yngri. Ég man óljóst eftir honum, hann var mjög snjall... stöku sinnum, og þeir pabbi spjölluðu langtímum saman um alla skapaða hluti. Hann hafði ferðast víða og kunni mörg tungumál. Hann kenndi pabba að lesa og skrifa og seinna kenndi pabbi okkur elsta bróður mínum það. Ég kann það enn þann dag í dag.

Pabbi reyndi að kenna okkur börnunum kurteisi, innra stolt, um fugla, fiska og önnur dýr, svo og sólina og stjörnurnar. Pabbi var svo vitur.

En strokumaðurinn sagði svo margt skrýtið! Hann var eltur af frönkum og Söxum, þeir voru kaldrifjaðir og neituðu að taka kristna trú... sem rétttrúaðir, hvað sem hann meinti með því. Ég man að hann talaði um einn guð sem hafði leyft að einkasonur sinn væri drepinn, helgur maður fyrir 500 árum. Sá sonur myndi síðan koma aftur og dæma lifendur og dauða og þeir góðu fengju að fara til himna en þeir vondu til heljar. Hann kallaði það helvíti.

Þvílíkt bull! Nú höfðu menn beðið í 500 ár! Af hverju kom hann ekki? Hvernig var hægt að trúa svona löguðu? Ég meina, við sjáum Þór á hverju sumri þegar hann þýtur yfir himinhvelið með hafrana sína og hefur svo hátt að maður verður hræddur og Óðinn, hann...

Nei, nú er ég farin út af sporinu. Mamma sagði að það gerði ég alltaf. Þú byrjar að segja frá og svo spinnurðu aðrar sögur inn í frásögnina og svo aðrar þar til þú ratar ekki út aftur. Það er alveg satt. Ég ætlaði að segja frá Yrsu núna.

Annars heiti ég Eygló. Það þýðir sólskin yfir eyju, sagði pabbi. Þar sem ég var elst átti ég að vera duglega stelpan hennar mömmu og hjálpa til í húsinu og með litlu börnin, það kom nýtt á hverju ári. Alltaf er gott að finna að einhver þarfnist manns og ég var sterk. Þurfti að bera margar þungar byrðar og var alltaf sárhent en það gerði ekkert til. Mér þótti vænt um foreldra mína, þeir voru svo góðir.

Svo vorum við sótt út í eyna. Sótt er kannski of fallega orðað. Við vorum rekin í land því að Skjaldmeyju drottningu vantaði fleiri þræla. Hún tók helminginn af íbúum eyjarinnar og lét okkur hafa aumasta greni til að búa í. Tvö hálf hálmþök sem stóðu skáhallt og studdu hvort annað. Við fengum ekki að búa í hlýju, góðu húsunum sem voru byggð inn í stallana kringum garðinn þar sem stóra höllin gnæfði. Þau voru úr torfi og það var hægt að ganga í annað hús, það þriðja og fjórða án þess að þurfa út. Slíks öryggis nutum við ekki, vinnufólkið og íbúar þorpsins. Við höfðum bara grindverk úr oddhvössum staurum til varnar gegn óvinum. En þrátt fyrir allt leið fjölskyldunni sæmilega... hvernig þrælarnir bjuggu vil ég ekki einu sinni hugsa um. Við töldumst leiguliðar, héldum kýr, sauðfé og geitfé þótt afskaplega þröngt væri. Húsið var lítið en pabbi skipti því í tvö herbergi og það taldist mikið.

En aftur að fyrstu fundum okkar Yrsu þessa vindkveinandi nótt... nú verð ég að halda mig við efnið.

Ég vaknaði við að dyr lokuðust og að einhver sussaði. Ókunnug, lágvær rödd og fætur sem læddust hratt. Rödd smábarns. Fyrst hélt ég að það væri yngsti bróðir minn sem var bara tveggja tungla gamall en hann var vanur að orga hátt og reiðilega... svo um munaði. En þessi rödd var bara nokkur aumleg kvein.

Á náttserknum einum smeygði ég mér fram úr milli systkina minna og fram að dyrum. Ég gægðist út um gættina, varlega svo enginn sæi mig.

Þar stóð ein kvennanna úr innri bústöðunum með agnarlítið barn í fanginu. Svo rétti hún mömmu það, hún sýndist mjög áhyggjufull í bjarmanum frá tjörustautnum.

–Ég held ekki að... byrjaði mamma, en það var fljótt gripið fram í fyrir henni.

–Þú hefur mjólk handa tveimur. Já! Annastu hana vel en angraðu okkur aldrei með rausi um velferð hennar. Biddu manninn þinn að hjálpa þér. Gerir hann nokkuð annað en að búa til börn?

Ég sá að mamma ætlaði að mótmæla og mig langaði til þess líka en konan hélt áfram í sama hvassa tóninum... eins og hún talaði við undirsáta: –Hún á að heita Yrsa, bara svo þið vitið það.

–Yrsa? Er hún birna? Það var þunglamalegt nafn á litla telpu. Einn hundanna okkar heitir það. Hver á hana? Þú?

–Nei, hvað ertu að hugsa? Ekki spyrja!

Með þeim orðum stikaði konan ákveðin út. Þá kom mamma auga á mig, ég hafði fært mig nær.

–Eygló! hvíslaði hún. –Þú verður að hjálpa mér með þetta. Þú skilur, ég er ekki sterk núna og get varla meira. Mér batnar bráðum en núna... við verðum að hjálpast að.

–Já, mamma, sagði ég og teygði úr mér til að sjá barnið. Ég varð hissa. –Nei, hvað hún er falleg! Eins og...

–Uss, þú talar of hátt! Hún verður að vera í vöggunni hjá litla bróður. Hún er nógu breið handa þeim báðum.

Við vöfðum út teppið sem hún var vafin í. –Gott efni, sagði mamma. Svo hrökk hún við. –Ja, hérna... það er ekki búið að ganga frá naflastrengnum. Hún er bara nýfædd. Sæktu eitthvað til að skera með.

–Kindasaxið?

–Já. Nei, það er allt of grófgert. Sæktu fína bronshnífinn hans pabba en ekki vekja hann.

Ég flýtti mér inn að leita. Það var erfitt að ná hnífnum, pabbi gætti hans vel og hafði stungið honum undir höfðalagið á dýnunni. En mér tókst að ná honum án þess að vekja hann. Pabbi vann mjög mikið. Hann þurfti að annast húsdýrin og stöðugt komu skipanir frá höllinni um meiri vinnu svo hann vann oft myrkranna á milli án hvíldar.

Ég rétti mömmu hnífinn og sagði flissandi: –Sax hefði verið betra af því við erum Saxar.

–Við erum ekki Saxar, hvíslaði mamma í ávítunartón. –Danir áttu eyjuna, mundu það. En við erum Englar.

–Já, en mörkin eru svo óljós. Það er alltaf verið að færa þau.

–Ég veit það. Haltu nú hér, svo skerum við. Ég fékk sting af því að sjá beittan hnífinn svona fast við litla barnslíkamann. En mamma hafði fætt mörg börn, stundum ein og hún vissi hvað þurfti að gera.

Eftir að við höfðum reifað þá litlu og mamma svæft hana sagði hún lágt. –Nú tekur þú við Yrsu, Eygló. Ég megna varla að hugsa um litla bróður... og öll hin. Þú mátt leita ráða hjá mér og ég skal mjólka henni en meira get ég ekki.

Ég hafði vitað þetta lengi. Mamma var svo gráföl og tekin í andlitinu. Hún hreyfði sig varla án þess að stynja eða kveina og þegar hún brosti náði brosið ekki til augnanna.

Ég kinkaði hátíðlega kolli og horfði niður á ókunnuga, sofandi barnið með fínu, hreinu drættina.

–Litla systir mín, hvíslaði ég.

–Já, hugsaðu þannig um hana. Ef einhver spyr segirðu að hún sé tvíburasystir litla bróður en ég hafi haldið henni fjarri af því hún var svo lítil og veikbyggð.

Já, þau litu ekki beint út eins og tvíburasystkini en ég mótmælti ekki mömmu. Hún vissi alltaf best.

Yrsa stækkaði og varð fallegasta barn sem ég hafði séð. Við í fjölskyldunni vorum stórskorin, höfðum það frá mömmu. Pabbi var öllu fíngerðari, hugsuður sem neyddist til að vinna erfiðisvinnu. Hann söng fyrir kýrnar og féð og sagði okkur ævintýri en alltaf var verið að senda eftir honum frá höllinni um heyannir, til varðstöðu og ásóknar í fátæklegar afurðir okkar, svo hann hafði lítinn tíma fyrir börnin og við fengum allt of lítið í okkar hlut til að bíta og brenna. En við spjöruðum okkur. Þrælarnir áttu enn erfiðara. Mamma hafði styrkst smám saman. Fæðing litla bróður hafði tekið mjög á hana og hún eignaðist ekki fleiri börn. Ég verð að segja að fleirum en mér létti yfir því. Hún reyndi að hjálpa þeim af þrælunum sem verst voru staddir en það var varasamt því það spurðist út og aðrir þrælar komu og hótuðu henni til að fá mat líka. Svo hún varð að hætta. Sjálf hafði hún marga munna að metta.

Yrsa varð besta vinkona mín og skjólstæðingur. Það var svo gott að finna litlu höndina hennar í minni þegar hún arkaði við hliðina á mér eða hlustaði á sögur pabba. Hún var svo skynsöm, sagði hann alltaf. Og ævintýralega falleg.

Ég heyrði einu sinni til þeirra: –Haithabu hlýtur að vera stærsti bærinn í heiminum, sagði Yrsa og augun ljómuðu af stolti.

–Nei, sagði pabbi hlæjandi. –Ef maður sleppir höllinni er Haithabu ekkert í samanburði við risastóru bæina sem vinur okkar sagði frá, hann sem hafði ferðast um heiminn. Róm... Köln í Frankaríki... og við erum illa varin fyrir árásum hér svo kannski hrynur allt yfir okkur einhvern daginn. En þetta er góður staður til að byggja stóran bæ og kannski verður það gert seinna.

–Þú veist svo mikið, pabbi.

–Þú veist bráðum eins mikið og ég, sagði hann og brosti til Yrsu. –Þú átt svo auðvelt með að læra. Ég hef reynt að kenna ykkur börnunum góða siði. Hvernig maður á að koma fram og haga sér. Það er mikilvægt. Yrsa kinkaði ákaft kolli. –Allt sem þið Eygló segið skiptir máli.

Takk, hugsaði ég og roðnaði af gleði.

En auðvitað varð þetta erfitt þegar ég komst á þann aldur að ég fór að líta á stráka og þeir á mig. Þá fannst mér Yrsa stundum vera fyrir en seinna sá ég að hún var besta vörnin sem meydómur minn gat haft. Ég freistaðist aldrei til að gera það sem var bannað og hún var mjög háð mér, heilum ellefu vetrum yngri en ég.

Einu sinni kom hún til mín og vildi ræða trúnaðarmál.

–Ég veit ekki hvað það er, Eygló, sagði hún lágt svo enginn heyrði. –En það er eins og einhver horfi á mig. Einhver sem ég sé ekki.

Ég skildi ekki alveg hvað hún átti við. –Eins og einhver hafi auga með þér? spurði ég hissa og vantrúuð. Hún var bara sex ára og varla hefðu ljótir karlar fengið augastað á henni.

–Hafi auga með? Já, það má kannski segja það. Mér líkar það ekki.

–Ekki mér heldur. Komdu, við skulum tína gul vorblóm handa mömmu!

Við stukkum af stað í grasinu sem var rétt að byrja að grænka og lutum yfir blómin. En nú orðið gafst lítill tími til slíks því við Yrsa vorum báðar komnar í vinnu fyrir konungshöllina. Stundum allt of erfiða vinnu, fannst mér, fyrir barn eins og Yrsu, en fyrirmælin voru ströng.

Ég horfði á sólgulu blómin sem hún hélt svo varlega á í fíngerðum höndunum og sökk ofan í hugsanir meðan hún lét dæluna ganga. Ég lokaði augunum og hugsaði um nóttina sem hún kom til okkar, nýfædd og yfirgefin. Þeirri nótt myndi ég aldrei gleyma.

Ég skildi það ekki.

Nei, hvernig ætti Eygló að skilja það sem gerst hafði áður en Yrsa fæddist?

2

Tveimur árum áður

Eiginlega var rangt að tala um konungshöll. Konungurinn var dáinn og nú réð þarna dóttir hans, Ólöf drottning, og það hentaði henni prýðilega.

Hún var um þessar mundir einn eftirsóttasti kvenkostur á Norðurlöndum og vonbiðlarnir stóðu í röðum. Ólöf mikla var hún kölluð og falleg var hún vissulega og rík líka en hún hafði sínar sérkennilegu hliðar.

Skopskyn hennar gat ekki beinlínis kallast góðlátlegt. Hún hagaði sér eins og herforingi og naut þess að niðurlægja biðla sína á tilþrifamikinn hátt. Oftast lét hún nægja hæðnisorð en stöku sinnum greip hún til handanna. Hún kærði sig bara ekkert um mann, það var staðreyndin. Skjaldmey drottning var hún kölluð og kunni því vel.

Hún stóð oft lengi við dýrmæta silfurspegilinn sinn og virti fyrir sér fremur óljósa myndina meðan hún lagaði á sér brynjuna, spennti sverðið um mjótt mittið, setti hjálminn á höfuðið og greip skjöldinn. Með yfirlætislegu brosi hugsaði hún um biðla sína.

Svo sem prinsinn sem var sannfærður um að hann gæti heillað hana. Hún hellti hann fullan og þegar hann hafði sofnað þungum svefni á gæruskinnsklæddum bekk í salnum gaf hún fyrirmæli um að hann yrði afklæddur og fötunum fleygt út. Þegar hann vaknaði um morguninn stóðu þjónustufólk og gestir og horfðu flissandi á hann.

Eða sá sem hún hafði sparkað út um dyrnar svo hann steyptist á höfuðið í rigningarforina.

Áður en biðill kom var hún vön að kynna sér hetjuskap hans í bardögum. Ef honum leið best með að halda sig til hlés og hvetja hina til að berjast og falla lét Ólöf hann heyra það. Slíkir menn yfirgáfu höllina hvæsandi af reiði yfir auðmýkingunni og skömminni.

Og svo framvegis. Dæmin um illkvittni hennar voru mýmörg.

Faðir hennar hafði eiginlega valið henni mann. Höfðinginn Geirþjófur var efnaður og hentaði vel að mörgu leyti en átti ekki konungdæmi svo Hatihabu hefði komið sér vel fyrir hann. Hann var kannski einum of bardagaglaður, var flestum stundum úti að berjast en eflaust hefði Ólöfu líkað það vel, hún kærði sig ekkert um að hafa karlmann á heimilinu. Faðir hennar hafði vitað að Geirþjófur var áhugasamur en hann hafði ekki komið því í verk að bera upp bónorðið, var alltaf í herferðum og svo dó gamli konungurinn.

Ólöf réð því ein ríkjum í konungshöllinni. Hún var ekki beinlínis elskuð af þegnum sínum en óneitanlega virtu þeir hana og óttuðust.

Dag einn stóð hún og dáðist að spegilmynd sinni þegar lúðrar gullu. Löngu, bognu hornin gáfu frá sér viðvörunarmerki yfir þorpið.

Ólöf drottning andvarpaði. Hver kom nú? Enn einn biðillinn? Hún var að verða leið á öllu þessu tilstandi. Var það kannski Geirþjófur?

Nei, ekki var það hann.

Þjónn kom inn, heilsaði innvirðulega og eilítið smeykur. Hvort það var drottningin eða heimsóknin sem hræddi hann var óvíst.

Jú, það var lítill floti á leið inn Slien-fjörðinn...

–Schlei, leiðrétti saxneska drottningin hvasst. Líktist það ekki skipum Dana?

Jú, þeir kæmu frá Hleiðru í friðsamlegum erindum, var sagt.

Hleiðru. Drottningin velti vöngum. Höfuðborg Dananna. Hún þornaði í munninum og vætti varirnar snögglega. Það hlaut að vera hinn nafntogaði sækonungur Helgi Hálfdanarson, stríðshetjan sem herjaði bæði á Eystrasalt og fjarlægari siglingaleið. Hvað skyldi hann vilja?

Glæsimenni var hann líka sagður. Hún þekkti þá gerðina. Þeir héldu að útlitið gæti veitt þeim allt og þeir væru ósigrandi. Jú, takk!

Sem snöggvast var Ólöf drottning ráðvillt. Hvernig tók maður á móti náttúrulegum óvini með sæmilegri kurteisi?

Gæti hún ekki verið í skjaldmeyjarklæðunum sem henni þótti svo vænt um?

Nei, eitthvað sagði henni að herklæði væru ekki rétti búningurinn. Ekki við þetta tækifæri. Fjárinn, þá yrði hún að sækja græna kjólinn með rauðrefsbryddingunni á pilsfaldinum. Hann sýndi vel háa stöðu hennar, litirnir fóru vel við hárið og augun og allt það, var henni sagt.

Flogið hafði fyrir að útvaldi biðillinn hennar, Geirþjófur, væri eiginlega svona mikið að heiman að berjast til að sanna karlmennsku sína. Hann ætti víst í vandræðum með að gleðja konur, öll tól væru víst ekki í lagi í rúminu. Meðal annars þess vegna leist henni ekki svo illa á val föður síns.

–Er flotinn frá Hleiðru stór? spurði hún þjóninn.

–Nei, bara tvö skip, yðar hátign.

–Tvö skip? Kallarðu það flota? Jæja, þá er hann líklega í friðsamlegum erindum, sá góði sjóræningi. Sendu hann hingað inn!

Þegar konungurinn af Hleiðru steig inn í salinn varð Ólöf drottning að leyna andköfum. Glæsilegur var hann svo sannarlega! Mjög aðlaðandi og svo andlitsfríður! Ungur... og svo stæðilegur að karlmennskan geislaði af honum...

Kvennafarssögurnar af honum höfði vitaskuld borist henni til eyrna. Það ætti að slá svona menn utan undir!

Hún veitti því athygli að hann var fremur búinn til veislu en bardaga. Það glampaði á gull á belti hans og slíðri og kyrtillinn var með innofnum gullþráðum. Skikkjan var úr dökkbláu flaueli, líklega fengin frá Rómaríki eins og norrænna höfðingja var vandi. Hún setti upp bros og gekk til móts við hann, vel vitandi um að hún hefði átt að hengja á sig meira gull til að sýna ríkidæmi sitt. En Ólöf drottning var lítið fyrir glingur. Hún var nógu falleg án þess, fannst henni. Mörgum árum eldri en hann en hvað um það?

–Heill sértu, Helgi Hálfdanarson af göfugri ætt Skjöldunga! Hvað rekur svo háættaðan mann til lítilfjörlegra híbýla minna?

Helgi konungur litaðist um í salnum og brosti. Þessi bústaður var ekki beint lítilfjörlegur.

Að vísu var ekki hægt að bera höll Ólafar saman við hans eigin í Hleiðru þar sem risavaxnir trjábolir, fagurlega útskornir, héldu þakinu uppi, tjöld úr vefnaði og skinnum klæddu veggina og gólfið var lagt í mynstur úr steinhellum og að hluta þakið mjúkum húðum. Hér var allt einfaldara, ekki nógu mikið skreytt. Hann hafði líka séð ömurlega bústaði vinnufólksins, gerða úr engu nema sveigjanlegum, ungum trjám, viðju fléttað á milli og svo leir klesst í til að þétta. Það var varla boðlegt manneskjum, skepnurnar höfðu það betra, í húsum úr torfi og grjóti.

Svo svaraði hann kveðju hennar. –Hvað rekur mig hingað, já? sagði hann næstum stríðnislega. –Eiginlega bara forvitni. Ég var í strandhöggi við Eystrasaltsströndina og þar sem ég hafði heyrt svo margt um stoltu, ungu jómfrúna sem ræður ríkjum hér í Saxlandi langaði mig til að heimsækja hana.

Augnaráðið leyndi því ekki að honum geðjaðist vel að því sem hann sá.

Svo Ólöf sló upp veislu og nú skyldi ekkert til sparað. Enga leirfanta, takk, gullkrúsir skyldu það vera. Bestu, gljáfægðu kertastjakarnir og matur og drykkur eins og hver gat í sig látið. Hann skyldi fá að sjá, þessi strákhvolpur frá Hleiðru, hvort þeirra var ríkara. Var hún kannski ekki kölluð Ólöf hin ríka og mikla? Hann skyldi fá að sjá hvað matur væri!

Hún skar ekkert við nögl. Mikið var borðað og drukkið þetta kvöld...

Helgi Hálfdanarson varð æ jákvæðari. Hún var álitleg, þessi kuldalega, unga kona sem sögð var karlmannleg og fyrirlíta karlmenn. Honum fannst hún ekki vitund karlmannleg og miklu fallegri en hann hafði haldið. Það yrði honum ánægja að komast yfir hana... ef það sem sagt var um hana var satt.

Komast yfir, já? Það var að minnsta kosti ekki nokkur vandi að ná andlegu sambandi við hana.

Allan tímann sem þau nánast gerðu visku sína og djúphyggju að keppni, höfðu þau gætur hvort á öðru. Það var eins og þau væru í leik. Eftir því sem leið á kvöldið gat Helgi konungur æ betur hugsað sér að eignast hana... og koma þar með ekki svo litlum auðæfum hennar undir sitt þak. En fyrst var að ná henni í rúmið.

Ólöf drottning gerði líka sínar áætlanir. Útsmognar. Hleiðrukonungar, Skjöldungar, voru víðfrægir... og alræmdir. Kona sem giftist slíkum manni yrði afar voldug og hún gæti jafnframt haldið sínum hluta Saxlands.

En þá yrði hún að auðmýkja sig. Ólöf hafði engar áætlanir um að vera í öðru sæti í konungdæminu. Hún átti sitt ein og Helgi Hálfdanarson var monthani þótt hann kæmi vel fyrir sig orði og gaman væri að spjalla við hann. Þau voru jafn óvægin... þótt hún notaði ekki það orð. Bæði voru þau bráðgreind og víðfróð þrátt fyrir ungan aldur. Sem snöggvast gleymdi hún Geirþjófi ef hún hafði þá nokkurn tíma hugsað um hann. Ólöfu fannst hún hafa fundið jafningja sinn þar sem Hleiðrukonungur var. En alls ekki ofjarl sinn, ekki á nokkurn hátt! Samræður þeirra voru allan tímann á mörkum þess að vera keppni um heiður. Hvorugt lét undan og setningarnar flugu eins og örvar, vinsamlegar, þóttafullar, tortryggnar... og öðru hverju undurmjúkar, jafnvel blíðlegar.

Drottningin hafði auga með þjónum sínum. Skenkið honum meiri mjöð, sagði augnaráð hennar. Þynnið minn með vatni en gefið honum sterka bruggið!

Helgi hugsaði: Ef ég næ þessari skörpu, fallegu konu í rúmið hef ég haft betur en allir aumu elskhugarnir í löndum Saxa og Engla, Franka, Frísa, Svía og Göta, Jóta og Dana, því engum hefur tekist að sigra hana. Og þvílíkt ríkidæmi hún hefði að færa heim til Hleiðru!

En ég vil hana ekki þangað. Augun eru djúp en í þeim leynist slægð og járnvilji.

Hann var að verða ölvaður og mátti hafa sig allan við að tala skynsamlega og í samhengi.

Höfðingjunum tveimur samdi vel, svo vel að undir miðnætti stakk Helgi upp á því að þau drykkju sitt brullaup þar og þá. Hann hafði heyrt að það væri erfitt að ná í hina ríku og miklu Ólöfu drottningu. Hann varð því bæði stoltur og undrandi þegar hún sagði já.

Án þess að hann hefði veitt því athygli voru margir gestanna horfnir en það var líka áliðið og eðlilegt að hátta eftir langan dag. Þeir fáu menn sem hann hafði tekið með sér inn voru greinilega ölvaðir og fálmuðu eftir ungu ambáttunum sem skenktu mjöðinn.

Hann benti að skinnfeldinum sem hann vissi að var fortjaldið að vistarverum drottningar og sagði hátt og skýrt... að hann hélt: –Eigum við ekki...?

–Jú, endilega, svaraði Ólöf þýðlega og leiddi hann inn fyrir.

Harðtroðið moldargólfið var svolítið ójafnt einmitt þarna svo Helgi missti næstum jafnvægið en Ólöf greip traustataki um handlegg hans og bjargaði heiðri hans.

Innan við skinntjaldið var annar salur og í bjarma tjörustautanna greindi hann hásætið. Þetta var þá staðurinn þar sem ákvarðanirnar voru teknar. Hann virtist öllu skrautlegri en hinn. Helga fannst sér misboðið að hafa ekki verið boðið þangað inn.

En nú var hann kominn þangað.

Drottningin vísaði honum lengra og að dyrum sem hún opnaði með lykli. Honum fannst sem snöggvast að tjaldið að baki þeim hreyfðist en hann var svo valtur á fótunum að hann þorði ekki að snúa sér við. Hann mátti ekki hrasa aftur.

En konu get ég tekið í fangið þótt drukkinn sé, hugsaði hann drjúgur með sig. Ég hef ótal sinnum gert það áður og engin hefur kvartað.

Honum fannst hann greina lokkandi rúm og hún sagði honum að leggja sig og hvíla þreyttan líkamann eftir langt ferðalagið. Helgi hlýddi því meira en fús. Hann fann að hún laut að honum en hann náði ekki nema að seilast eftir henni áður en hann hrópaði: –Æ! Það stakk mig fluga eða eitthvað!

Rödd hennar var svo undarlega hol og fjarlæg, eins og úr tunnu, þegar hún svaraði: –Já, þær eru hvimleiðar í ár.

Svo leið Helgi út af. Sagt var síðar að Ólöf hefði stungið honum svefnþorn.

Drottningin kallaði til manna sinna sem höfðu beðið frammi í hásætissalnum.

–Hvað hélt þessi drengstauli? hvæsti hún, því hún var að minnsta kosti tíu árum eldri en Helgi þótt hún sýndist mun yngri en hún var. –Hvað ímyndaði hann sér? Afgreið­ið hann eins og biðlandi monthanann sem hann er!

Mennirnir brostu illkvittnislega. Þetta líkaði þeim.

Þeir skáru síða fallega hárið af Helga og neru tjöru í hársvörðinn. Svo stungu þeir honum í poka sem hans eigin menn máttu drösla til skips.

Þegar hann vaknaði um morguninn og ætlaði að hefna auðmýkingarinnar hafði drottningin náð að safna miklum her landsmanna.

Helgi varð að fara leiðar sinnar með skömm og reiði í farteskinu.

Hefnd, hugsaði hann. Ég hefni mín þótt síðar verði. Sú hefnd verður grimmileg!

Hversu grimmileg hún yrði og hversu margræð áhrif hennar áttu eftir að verða óraði engan fyrir þá.

3

Hefndin

Veturinn varð Helga langur. Hann komst ekki út með flota sinn til að gera strandhögg með Eystrasaltsströndinni þar sem ríku bæirnir voru því að vindurinn var sterkari en venjulega. Auk þess var nærvera hans æskileg í Hleiðru því uppskeran hafði verið slök og hann myndi aldrei láta þjóð sína á Sjálandi svelta eins og Hálfdan, faðir hans, hafði gert nokkrum sinnum. Helgi og Hróar, bróðir hans, gerðu hvað þeir gátu til að útvega mat þeim sem verst voru staddir. Raunar hét bróðirinn Hróðgar en var kallaður Hróar.

Á meðan Hróar var að leggja grunn að nýjum bæ í grenndinni, Hróarskeldu, þjáðist Helgi af hefnigirni sem lét hann aldrei í friði. Bróðirinn, sem var öllu rólegri, hafði áhyggjur af honum.

Þegar veturinn sleppti loks takinu fór Helgi strax í að gera báta sína klára. Hann beið óþolinmóður eftir því að síðasti stormur vormánaðarins lyki sér af og þegar nokkrir dagar voru liðnir af öllu mildari grasmánuði gat hann loks látið úr höfn. Stefnan var tekin til suðurs. Í átt til Saxlands.

Með hljóðlátum áratökum reru þeir í hálfbjartri vornóttinni, í felum undir brattri strönd Slien-fjarðarins meðan villigæsir á norðurleið flugu í löngum, gargandi fleygum yfir himininn.

Helgi hafði ekki marga menn með sér á litla bátnum. Hann hugði ekki á strandhögg heldur hefndir. Afgangurinn af flotanum lá við fjarðarmynnið og hræddi næstum líftóruna úr fiskimönnum með því einu að vera þarna.

Hár konungs hafði að mestu vaxið aftur og tjörunni hafði hann loks náð úr með ætandi lút. En ekkert gæti náð hatrinu úr hjarta Helga.

Andlitsdrættir hans voru orðnir harðari og hvassari og tillitsleysið mun augljósara. Eiginlega var hann klofinn persónuleiki, það vissi bróðir hans sem ótal sinnum í uppvextinum hafði séð á honum mýkri hliðina. Nú var ekkert slíkt að sjá. En einhvern veginn var eins og beiskjan hefði gert hann enn glæsilegri útlits.

Í náttmyrkrinu læddust konungur og menn hans í land í grennd við Haithabu sem var sunnan fjarðarins.

Á hentugum stað rétt ofan við ströndina grófu þeir tvær kistur af gulli og biðu svo í földum bátnum meðan dagur rann og aftur kvöldaði.

Þá tókst þeim að ná þræl sem var á leið til Haithabu. Fætur hans voru hlekkjaðir saman svo hann gæti ekki strokið. Helgi gaf sig á tal við dauðhræddan manninn og sýndi honum handfylli af gullpeningum.

–Þú færð þetta að launum ef þú ferð til drottningar þinnar og segist hafa fundið tvær kistur af gulli grafnar á ströndinni. Komdu síðan aftur til manna minna hér. Þeir greiða þér launin og losa þig við hlekkina svo þú getir forðað þér. Drottningin getur ekki liðið að neinn sem veit um fjársjóðinn haldi lífi. Fyrir þessa peninga geturðu orðið frjáls og vel haldinn maður. Ekki nefna okkur. Hérna! Taktu með þér þrjá peninga og sýndu Ólöfu drottningu svo hún viti að þú segir satt.

Þrællinn sem steig ekki beinlínis í vitið kinkaði ákaft kolli og gekk eins hratt og hann gat í hlekkjunum til að vinna verk sitt.

Hann var þó ekki vitlausari en svo að hann sýndi drottningu bara tvo af peningunum. Hann þekkti drottningu sína. Rétt hjá honum, hún hrifsaði til sín peningana, beit í þá og stakk í vasann. –Sýndu mér staðinn, hvíslaði hún. –Og þú segir ekki orð við neinn, annars læt ég hálshöggva þig.

Þrællinn vissi að dagar hans hjá drottningu voru hvort sem er taldir svo hann vísaði henni leiðina í síðustu sólargeislum dagsins. Hún hafði skipað honum að taka reku með og hann tók strax að grafa þar sem nýlegur haugur var og brátt sást ofan á kistulok.

Þegar þrællinn var búinn að fjarlægja megnið af moldinni gat drottning ekki hamið sig lengur. –Fáðu mér rekuna, ég sé um þetta!

Þegar hún laut niður til að lyfta lokinu læddist þrællinn burt eins hratt og hann gat.

Ólöf sá aðra kistu við hlið hinnar en hún mátti bíða. Hún lyfti lokinu og...

Hún tók andköf. Það var satt! Heill fjársjóður af gulli! Mest peningar en líka aðrir hlutir, svo verðmætir að...

Hún íhugaði að drepa þrælinn með rekunni þegar sterk hönd greip um úlnlið hennar. Hún leit skelfd upp.

–Ég vissi að ég gæti treyst á ágirnd þína, Ólöf, sagði Helgi beiskri röddu.

Hún reyndi að snúa sig úr taki hans. –Slepptu mér! Hvað ertu að gera hér? Ég á þetta! Það er á mínu landi.

Drottningin litaðist um í örvæntingu. Þau voru í kjarrlendi. Þrællinn var horfinn og ekki sást til þeirra frá þorpinu. Hún opnaði munninn til að hrópa á hjálp en Helgi greip fyrir munninn á henni og neyddi hana niður á hnén.

Enginn skyldi halda að Ólöf drottning gæfist auðveldlega upp, Helgi þurfti að taka á nær öllu sínu til að hafa hana undir og slíta af henni fötin. Hann þakkaði sínum sæla örlítið kíminn fyrir að hún var þó ekki í skjaldmeyjarbrynjunni.

Þegar henni tókst að losa munninn hvæsti hún eitthvað í reiði sinni, svo sem: –Þetta skal verða þér dýrt, Helgi Hálf... Eða: –Ég er gift núna. Maðurinn minn mun...

Hún gat aldrei lokið hótununum því Helgi þaggaði alltaf niður í henni.

–Maðurinn þinn? Geirþjófur? Æ, þetta var sárt. Allir vita að hann hefur engan áhuga.

Reiður yfir því að hún hafði náð að klóra hann tók hann um handleggina og sat á fótum hennar. Hún reyndi sitt besta til að hrækja framan í hann.

Ólöf var varnarlaus. Hún gat ekki klórað fyrir þykkum skinnkuflinum. Ekki gat hún heldur borið blak af Geirþjófi sem henni til léttis hafði látið hana í friði en nú óskaði hún þess að örlítið meira púður væri í honum svo hægt væri að nota hann sem hótun. Annars var hann úti í verslunar- eða herferð eins og oftast.

Saxneska drottningin Ólöf hafði aldrei sætt annarri eins auðmýkingu á allri sinni ævi.

Þetta var samt bara byrjunin.

Helgi Hálfdanarson hafði gert það sem ætlun hans var. Nú dró hann andann djúpt og dró hana upp á fæturna en hélt traustataki um hárið í hnakkanum á henni.

–Svona! Nú kemurðu með mér. Nei, reyndu ekki að flýja heim með skottið á milli fótanna og æpa á manninn þinn! Þú kemur með okkur og verður frilla mín. Ég hef ekki haft neina um tíma.

Ólöf kom varla orðunum upp. –Fr... frilla? Ég? Ég sem er drottning!

Hann kippti harkalega í handlegg hennar þegar hún reyndi að hlaupa burt og stakk upp í hana með næstu orðum: –Ég var konungur þegar þú gerðir mig að athlægi frammi fyrir mönnum mínum og þínu fólki. Nú færðu að finna hvernig það er. Mönnum mínum verður eflaust skemmt.

–Geirþjófur mun hefna þessa með blóði. Þínu blóði!

–Hótarðu mér með manni þínum? Ég efast um að hann sé til nokkurs nýtur. Þú ert jómfrú. Eða varst!

Drottningin reyndi að slíta sig lausa með reiðilegu öskri og ókvæðisorðum en var neydd niður að bátnum sem leyndist bakvið kjarrið.

Farið var að rigna og mönnunum var hrollkalt. Helgi bað þá að sækja kisturnar svo hægt væri að fara sem fyrst.

Hann sá ánægðan, lausan þræl á hlaupum með ströndinni nokkru fjær. Helgi konungur vissi að maðurinn myndi eyða peningunum heimskulega en það yrði hans höfuðverkur í iðrun og nýrri fátækt.

Dökk augu Ólafar skutu neistum að honum, nær svört af fyrirlitningu. Hann tók því með stakri ró.

Svo komu mennirnir aftur og kistunum var komið um borð. Þeir lögðu frá landi með drottningu sem lá bundin, kefluð og sparkandi undir nautshúðinni sem var spennt út til varnar sól og regni.

Mennirnir litu hvor á annan í laumi, hristu höfuðið og muldruðu: –Þessi frilla féll ekki auðveldlega fyrir forfæringarkúnstum hans.

–Ætli hann hafi ekki tekið of stórt upp í sig núna!